„Byłam tak bardzo wyczerpana, że płakałam i modliłam się, żeby umrzeć” – czytamy we wspomnieniach Haliny Cubrzyńskiej-Kryszkiewicz, byłej więźniarki obozu na Przemysłowej. Podobnymi wspomnieniami byli więźniowie dzielili się na wystawie Muzeum Dzieci Polskich-ofiar totalitaryzmu pt. „Nauczono nas płakać bez łez…”, która została zaprezentowana na rynku głównym w Zgierzu. Wydarzenie wpisuje się w cykl obchodów związanych z 80. rocznicą utworzenia filii obozu dla polskich dzieci w Dzierżąznej. Wystawie towarzyszyła debata historyczna w Urzędzie Gminy Zgierz.
Wystawa „Nauczono nas płakać bez łez…” przez pryzmat wybranych biografii więźniów ukazuje historię niemieckiego obozu koncentracyjnego dla polskich dzieci przy ul. Przemysłowej. „Na wystawę składają się wybrane biogramy więźniów niemieckiego obozu koncentracyjnego dla dzieci polskich w Łodzi. Osobną część ekspozycji stanowią wybrane biogramy obozowych oprawców” – wyjaśnił dr Ireneusz Piotr Maj, dyrektor Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu.
Podczas debaty uczestnicy opowiedzieli m.in. o najnowszych ustaleniach badaczy Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu dotyczących powstania i funkcjonowania miejsc kaźni najmłodszych Polaków w okresie II wojny światowej, losów poszczególnych więźniów oraz nadzorców obozów.
„Przy okazji przeniesienia 22 lutego 2023 r. na zgierski plac Jana Pawła II wystawy „Nauczono nas płakać bez łez…” w Urzędzie Gminy Zgierz odbyła się debata historyczna poświęcona m.in. dziejom Polen-Jugendverwahrlager Litzmannstadt. W trakcie debaty skrótowo zreferowane zostały przede wszystkim najnowsze ustalenia badaczy Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu związane z kierownictwem obozu, a przede wszystkim komendantem Camillo Ehrlichem (do ujawnienia przez Muzeum jego poprawnych danych personalnych w styczniu 2021 r. błędnie identyfikowanego w całej literaturze przedmiotu), jego powojennymi losami: uwięzieniem, zwolnieniem z odbywania kary dożywotniego pozbawienia wolności po podjęciu współpracy ze wschodnioniemiecką Państwową Służbą Bezpieczeństwa (Stasi) czy aktywnością na niwie popularyzacji wiedzy kryminalistycznej w Niemczech Zachodnich” – relacjonowali AWPE organizatorzy wystawy. „W kontekście filii obozu w Dzierżąznej w trakcie debaty wzmiankowano m.in. ustalenia historyków Muzeum dotyczące jej kierownika Heinricha Fuge (jak np. fakt jego zatrudnienia po ucieczce z Dzierżąznej w niemieckim obozie dla młodzieży w dolnosaksońskim Moringen, okoliczności pozytywnej weryfikacji jego działalności w okresie wojny przez aliantów itp.), które są m.in. pokłosiem badań prowadzonych przy okazji opracowywania ostatniego filmu dokumentalnego Muzeum pt. „To się nie kończy…Historia dzieci z obozu na Przemysłowej” zaprezentowanego w ramach obchodów rocznicowych w grudniu 2022 r.” – dodali.
Prezentacja wystawy wpisuje się w obchody 80. rocznicy utworzenia filii obozu dla polskich dzieci w Dzierżąznej. Pierwszy transport polskich więźniarek do obozu miał miejsce 16 marca 1943 roku. Wystawa zatytułowana „Nauczono nas płakać bez łez…” jest drugą z czterech wystaw opracowanych przez Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu od momentu powstania instytucji w dniu 1 czerwca 2021 roku.
Pierwsza wystawa została zaprezentowana we wrześniu 2021 r. przy okazji zorganizowanego przez Muzeum zjazdu byłych więźniów Polen-Jugendverwahrlager Litzmannstadt (tzw. obozu przy ul. Przemysłowej). Zatytułowano ją „Urszula Kaczmarek – ofiara niemieckiego obozu dla dzieci polskich w Łodzi”. Na 18 planszach wystawa opowiada o okolicznościach śmierci pierwszego dziecka zamordowanego w obozie. Wystawie towarzyszy publikacja w formie broszury.
Druga wystawa Muzeum stanowiła część szerszego projektu zatytułowanego „Nauczono nas płakać bez łez…”. W ramach upamiętnienia ofiar Polen-Jugendverwahrlager, w związku z 79, rocznicą uruchomienia tego miejsca kaźni, w grudniu 2021 r. zaprezentowano film paradokumentalny, publikację książkową (wraz z jej wersją anglojęzyczną) oraz wystawę przenośną na 15 planszach. Wystawa opowiada o historii obozu przy ul. Przemysłowej oglądanej przez pryzmat biogramów wybranych więźniów. Uzupełnienie wystawy stanowią biogramy obozowych oprawców. W nieco rozszerzonej wersji plenerowej wystawa ta towarzyszyła następnie m.in. Centralnym Obchodom Święta Polskich Dzieci Wojny przy okazji 50. rocznicy powstania Stowarzyszenia Dzieci Wojny w Polsce w dniu 8 maja 2022 r.
We wrześniu 2022 r. w związku z organizacją „I konferencji naukowo-dydaktycznej Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu. Polen-Jugendverwahrlager Litzmannstadt w kontekście niemieckich zbrodni na dzieciach polskich w okresie II wojny światowej”, której towarzyszył drugi zjazd Ocalałych, zaprezentowano publikację książkową bazującą na pozyskanej przez Muzeum jedynej zachowanej teczce personalnej dziecka więzionego w obozie. Na bazie tej publikacji przygotowano wystawę przenośną złożoną z 20 plansz zatytułowaną (za książką) „Niezwykła polska rodzina. Losy Gertrudy Nowak – dziecka z obozu na Przemysłowej”. Wystawa została zaprezentowana po raz pierwszy w gmachu Sejmu RP w związku z upamiętnieniem ofiar obozu w 80. rocznicę jego uruchomienia.
Jeszcze w tym samym miesiącu, tj. w grudniu 2022 r., w siedzibie tymczasowej Muzeum przy ul. Piotrkowskiej 90 w Łodzi zaprezentowano stałą wystawę multimedialną pt. „Mamo, czemu nie przyjeżdżasz? Listy dzieci z obozu na Przemysłowej”.
Z kolei w drugiej połowie marca 2023 r. w podzgierskiej miejscowości Dzierżązna, w której funkcjonowała filia rolnicza obozu przy ul. Przemysłowej, zostanie odsłonięta piąta wystawa Muzeum poświęcona wspomnianej filii.
AW